Ośmiornica w ekstazie

Oprócz jednej kolonii ośmiornic ponurych żyjących w zatoce Jervis u wybrzeży Australii, pozostałe gatunki ośmiornic są zwierzętami prowadzącymi samotny tryb życia. Ośmiornice są najbardziej zaawansowanymi ewolucyjnie bezkręgowcami. Pomimo dobrze udokumentowanych zachowań, które są antropomorfizująco interpretowane przez badaczy i badaczki jako inteligentne, ośmiornice są uważane za zwierzęta pozbawione emocji i aspołeczne. Nic zaskakującego, skoro od ludzi dzieli je ponad 500 mln lat ewolucji idącej zupełnie odrębną gałęzią drzewa filogenetycznego. Ich wypełniający całe ciało zdecentralizowany układ nerwowy jest ukształtowany na zupełnie odmiennych zasadach niż mózgi kręgowców. Nie da się w nim wyróżnić jądra półleżącego, które odgrywa kluczową rolę w emocjach i zachowaniach społecznych u tak zwanych zwierząt wyższych.

Gdy Eric Edsinger i Gül Dölen podali MDMA znanym z samotniczego trybu życia ośmiornicom z gatunku Octopus bimaculoides, zwierzęta zaczynały się ze sobą bawić, czule obejmować, dotykać powierzchniami wentralnymi i wzajemnie myziać mackami. To, że ośmiornice reagują na MDMA zarówno w skali makro- społecznej jak i mikro- na molekularnym poziomie receptorów, podobnie do ludzi świadczy, że neuronalne i biochemiczne mechanizmy związane z więziami społecznymi są zbudowane u nich w ten sam sposób.  Ponieważ niemożliwym jest by tak zaawansowane i podobne do siebie cechy behawioralne wyewoluowały niezależnie od siebie, wynik eksperymentu potwierdza, że wzajemna czułość i potrzeba bezinteresownej bliskości są starymi ewolucyjnie i jednymi z podstawowych właściwości układu nerwowego. Okazuje się, że są one rozpowszechnione w świecie zwierzęcym dużo bardziej niż do tej pory sądzono, co oczywiście wyklucza postulowaną wyjątkowość takich zachowań u ludzi.

Innego wytłumaczenia tego zjawiska można poszukiwać w teorii seryjnej endosymbiozy wprowadzonej do dyskursu naukowego w latach 60tych przez Lynn Marguillis. Badaczka postuluje w niej, że za ewolucję odpowiada wchodzenie ze sobą obcych gatunków w ścisłą współpracę, która z jednej strony prowadzi do bezwzględnego uzależnienia się ich od siebie i ostatecznie zatarcia między nimi różnic, z drugiej do skokowego wytworzenia zupełnie nowych cech, które zwiększają szansę na przeżycie. W ten sposób powstały dziedziczone po matce mitochondria i w ten sposób też mogła powstać wzajemna czułość, która mogła być materiałem genetycznym przeniesionym przez bakterię lub wirusa, który jednocześnie wszedł w symbiozę z neuronami ośmiornicy oraz jądrem półleżącym pierwotnej ryjówki. Teoria Seryjnej Endosymbiozy znajduje się na drugim biegunie rozumienia darwinowskich mechanizmów ewolucji, które wciąż powszechnie oparte jest na agresywnej, opartej o ciągłą rywalizację, patriarchalnej teorii doboru naturalnego.

Krytycy przeprowadzonego eksperymentu na ośmiornicach twierdzą, że tak naprawdę to nie wiadomo, czy ośmiornice się przytulały, czy też próbowały się wzajemnie pożreć.

Wystawa Ośmiornica w ekstazie w Mazowieckim Instytucie Kultury będzie przeglądem dotychczasowych działań Bogusława Bachorczyka, opartych na zacierających ontologiczne i taksonomiczne granice czułych współpracach i symbiozach pomiędzy tym co moje i twoje, artystyczne i naukowe, ożywione i nieożywione, roślinne i zwierzęce, ludzkie i nieludzkie.

Kurator Jakub Piwowarski